تدلیس به چه معناست؟

 تدلیس در قانون ایران

تدلیس در قانون مدنی ایران به معنای فریب دادن در معاملات است. فریب دارای معنایی گسترده و وسیع است، اما فریبی که در قانون مدنی از آن نام برده و مد نظر ما هست، مخفی کردن معایب و یا تظاهر کردن به محاسن واهی در مورد یک کالا یا خدمات و یا هر چیزی دیگری که مورد معامله واقع می شود، است.
ماده ۴۳۸ قانون مدنی در تعریف تدلیس مقرر می دارد:« تدلیس عبارت است از عملیاتی که موجب فریب طرف معامله می ‌‌شود.»
تاثیری که تدلیس و فریب دادن بر روی معاملات می گذارد در ماده ۴۳۹ قانون مدنی مورد حکم قرار گرفته است؛ به موجب این ماده تدلیس چنانچه باعث شود اشتباهی موثر در عقد رخ دهد، موجب بطلان قرارداد خواهد شد. به طور مثال اگر فردی تصمیم به فروش خانه خود بگیرد و در آن خانه، شکافی وجود داشته باشد و او این شکاف را با استفاده از رنگ و بتونه مخفی کند بی آن که خطر ریزش این دیوار رفع بشود، و بدین طریق باعث فریب خوردن خریدار بشود، در صورتی که خریدار پس از خرید خانه از این امر اطلاع یابد، این حق را دارد که دست به فسخ قرارداد بزند.
مسئله نگران کننده آن جاست که اگر به خوبی با این عمل یعنی تدلیس و فریب دادن در معاملات برخورد نشود، این احتمال وجود دارد که دیگر تنها به معاملات کوچک و شکاف دیوار ختم نیابد و روز به روز استفاده از آن گسترش پیدا کند. اگر برای شخصی که چنین عملی را انجام می دهد ضمانت اجرای مناسبی در نظر گرفته بشود جامعه سالم تر شده و افراد با میل و رقبت بیشتری دست به معامله می زنند.

برای مطالعه جایگاه تدلیس در قانون ایران اینجا را کلیک کنید.

مجازات تدلیس در معامله

تدلیس در قانون مدنی یکی از اصطلاحاتیست که ممکن است مرتباً آن را شنیده باشید و یا حتی قربانی آن شده باشید و در جریان این که به چه صورتی یکی از متعاملین به موجب وقوع تدلیس دارای حق فسخ می شود، باشید. آن هنگام که در یک معامله یکی از طرفین با این قصد و هدف که طرف مقابل را فریب دهد اعمالی فریب کارانه انجام بدهد، به آن طرفی که فریب خورده، می گویند شخص فریب خورده و آن معامله بر مبنای فریب انعقاد یافته است. در نتیجه به منظور حمایت از حقوق فرد فریب خورده و رفع کردن ضرر از او، مقنن برای او حق فسخ قائل شده است.
فریب دادن در معاملات به ظاهر عملی مجرمانه است که به شکل فزاینده ای در بازارهای ایران مشاهده می شود. البته با عنایت و در نظر گرفتن پرونده های مختلف، آن چنان علاقه ای به کیفری کردن این مسئله در رویه قضایی ایران وجود ندارد. به طور معمول شکایت هایی که دارای این موضوع یعنی فریب و تدلیس در معامله هستند، منتهی به صدور قرار منع تعقیب می شود. برای آن که از چنین امر ناپسندی جلوگیری شده و اقتصاد کشور امنیت بیشتری پیدا کند، لازم است که افرادی که دست به چنین کاری می زنند متناسب با جرم خود مجازات شوند.

مفهوم تدلیس در قانون مجازات اسلامی

به نقل از وکیل امور حقوقی در اصفهان به نظر می رسد که در قانون مجازات اسلامی به تدلیس تنها در مورد ازدواج پرداخته شده است. در ماده ۶۴۷ بخش تعزیرات قانون مجازات‌ اسلامی بیان شده است که:« چنانچه هر یک از زوجین قبل ازعقدِ ازدواج، طرف مقابل خود را به امور واهی از قبیل داشتن تحصیلات عالیه، تمکن مالی، موقعیت اجتماعی، شغل و سمت خاص، تجرد و امثال آن فریب دهد و عقد بر مبنای هر یک از آن ها واقع شود مرتکب به حبس تعزیری از شش ماه تا دو سال محکوم می شود.» در این قانون همانطور که گفتیم تنها در همین ماده به فریب در معامله اشاره شده است و در هیچ ماده دیگری قانون گذار به این امر نپرداخته است.

با این وجود در اولین ماده از قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری، کلاهبرداری و تعیین مجازات کلاهبردار تعریف شده است و بیان می دارد:« هرکس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکت ها یا تجارت خانه ها یا کارخانه ها یا موسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیر واقع امید وار نماید یا از حوادث و پیشامدهای غیر واقع بترساند و یا اسم و عنوان مجعول اختیار کند و به یکی از وسایل مذکور یا وسایل تقلبی دیگر وجوه یا اموال یا اسناد یا حوالجات یا قبوض یا مفاصا حساب و امثال آن ها تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد، کلاهبردار محسوب و علاوه بر رد اصل مال به صاحبش به حبس از یک تا هفت سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده است محکوم می‌ شود …»مجازات تدلیس

در ماده فوق الذکر دو بخش قابل توجه وجود دارد که وکیل امور حقوقی به آن اشاره کرده است؛ اول آن که قانون گذار در این ماده حکم کرده است: «… به امور غیر واقع امیدوار نماید و …» به طور مثال چنانچه فردی خودرویی را که سابقه تصادف داشته و بعد تعمیر شده است را به عنوان خودرویی که سابقه تصادف نداشته است به فرد دیگری می فروشد، در چنین حالتی فروشنده با گفتار خود و آن طور که خودرو را معرفی کرده است خریدار را به خریدن خودرویی که سالم معرفی شده، با قیمتی بیش از آن چه حقیقتا می ارزد امیدوار می کند که خلاف واقع است. دومین بخش پر اهمیت ماده آن جاست که بیان شده :« …به یکی از وسایل مذکور یا وسایل تقلبی دیگر… » در این قست مشاهده می کنیم که اگر فردی اعمال مذکور در ماده را با این هدف که حقیقت و واقعیتی را از نگاه طرف مقابل مخفی کند انجام بدهد و به بیان دیگر به وسایل متقلبانه متوسل شود، چنین شخصی فریبکار محسوب شده و به عنوان کلاهبردار محاکمه و مجازات خواهد شد.
البته باید دقت کنیم که برعکس این موارد نیز امکان پذیر است، یعنی خریدار هم ممکن است با توسل به اعمالی برای آن که مالی را با قیمتی ارزان تر از فروشنده بخرد، فریبکار شناخته شده و مرتکب کلاهبرداری بشود.

تدلیس در معاملات به چه معناست؟

با عنایت به ماده ۴۳۸ قانون مدنی که درباره تدلیس در قانون مدنی بیان کرده است:« تدلیس عبارت است از عملیاتی که موجب فریب طرف معامله شود.» وکیل حقوقی در اصفهان می گوید: تدلیس نشان دادن آن صفتی است که در مورد معامله موجود نیست، و یا مخفی کردن عیبی است که در مورد معامله وجود دارد.
برای آن که تدلیس تحقق پیدا کند لارم است سوء نیت، قصد و عمد وجود داشته باشد نمی توان تنها توصیف و تعریف کردن خلاف واقع را تدلیس حساب کرد. البته گفتنی است که اگر جایی که لازم است عیب موجود در مال گفته شود، سکوت عمدی بشود تدلیس محسوب خواهد شد.
تنها وقتی که تدلیس از جانب طرف مقابل معامله صورت بگیرد باعث می شود برای طرف خیار فسخ ایجاد گردد. البته لازم به ذکر است که خیار تدلیس تنها در خصوص عین خارجی مصداق دارد و در بیع کلی تدلیس وجود ندارد.
چنانچه طرف معامله با شخص ثالثی تبانی و توافق کند برای تدلیس، فردی که فریب خورده می تواند معامله را فسخ کند، ولی اگر شخص ثالث بدون آن که با طرف معامله تبانی کند باعث وقوع تدلیس و فریب طرف دیگر معامله شود، آن طرف برای جبران خسارات وارد شده به خود تنها می تواند به ثالث رجوع کند و حق بر هم زدن معامله را ندارد.

شرایط لازم برای ایجاد حق فسخ در تدلیس

وکیل امور حقوقی اظهار داشت برای آن که در تدلیس خیار فسخ بوجود آید باید دو شرط وجود داشته باشد؛

عملیات فریبکارانه به وسیله یکی از متعاملین صورت گرفته باشد،
این عملیات فریبکارانه باعث عقد قرارداد بشود.
به بیان بهتر در صورتی که فریب و دروغ طرف معامله نبود، طرف مقابل به عقد قرارداد رضایت نمی داد. البته نکته مهمی که این وکیل حقوقی خاطر نشان کرد این است که تدلیس وقتی خیار فسخ ایجاد می کند که موجب اشتباه در اوصاف غیر اساسی معامله بشود، زیرا چنانچه اشتباه در اوصاف اساسی بشود باعث بطلان معامله خواهد شد.

ماده ۲۴۹ قانون تجارت

«هرکس با سوء نیت برای تشویق مردم به تعهد خرید اوراق بهادار شرکت سهامی به صدور اعلامیه پذیره‌نویسی سهام یا اطلاعیه انتشار‌اوراق قرضه که متضمن اطلاعات نادرست یا ناقص باشد مبادرت نماید و یا از روی سوء نیت جهت تهیه اعلامیه یا اطلاعیه مزبور اطلاعات نادرست یا‌ناقص داده باشد به مجازات شروع به کلاهبرداری محکوم خواهد شد و هرگاه اثری بر این اقدامات مترتب شده باشد مرتکب در حکم کلاهبردار بوده و‌به مجازات مقرر محکوم خواهد شد.»

ماده ۵۹۹ قانون مجازات اسلامی

«هر شخصی عهده‌دار انجام معامله یا ساختن چیزی یا نظارت در ساختن یا امر به ساختن آن برای هر یک از ادارات و سازمان ها و‌ موسسات مذکور در ماده (۵۹۸) بوده است به واسطه تدلیس در معامله از جهت تعیین مقدار یا صفت یا قیمت بیش از حد متعارف مورد معامله یا تقلب ‌در ساختن آن چیز نفعی برای خود یا دیگری تحصیل کند، علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از شش ماه تا پنج سال محکوم خواهد شد.»
در چنین معاملاتی علاوه بر آن که شخص فریب خورده قابلیت فسخ معامله را دارد، مرتکب نیز دارای مسئولیت کیفری است.
شما می‌توانید هرگونه سوال و یا نظری که در خصوص تدلیس و قوانین مربوط به آن دارید را از طریق بخش نظرات از کارشناسان ما بپرسید.

منبع: تدلیس در قانون به چه معناست؟